Έχει καταγραφεί στη συνείδηση όλων μας ως ο «πατέρας» του Καραγκιόζη και ένας από τους πρώτους εκφραστές του θεάτρου σκιών, που μεγάλωσε γενιές και γενιές. Όμως ο Ευγένιος Σπαθάρης, ήταν αρκετά περισσότερα από αυτό, κι ας το αγάπησε όσο τίποτε άλλο.

Γεννήθηκε σαν σήμερα το 1924 και μεγάλωσε στην Κηφισιά. Έμαθε την τέχνη του θεάτρου σκιών δίπλα στον πατέρα του, τον Σωτήρη, όπου και τον παρατηρούσε να δίνει παραστάσεις στον Πλάτανο, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Άλσος της Κηφισιάς. Μικρός είχε σαν όνειρο να γίνει αρχιτέκτονας, όμως δεν είχε την τύχη με το μέρος του. Η ώρα για τις σπουδές του, συνέπεσε με τα χρόνια της κατοχής, κι έτσι, αφού δεν μπορούσε να τις συνεχίσει μέσα στον πόλεμο, αφιερώθηκε ψυχή και σώμα στο Θέατρο Σκιών και τον Καραγκιόζη.

Με το μεράκι του και την αφοσίωσή του, ο Σπαθάρης σε μία πολύ δύσκολη εποχή για την Ελλάδα, κατάφερε να κάνει γνωστό το θέατρο σκιών και τον αγαπημένο του Καραγκιόζη, σε όλη τη χώρα, δίνοντας παραστάσεις από άκρη σε άκρη. Όλοι έμαθαν τον Χατζιαβάτη, τον Μπαρμπαγιώργο, το Κολλητήρι, τον Σβούρα και τον Μπιριγκόγκο. Έπαιζε σε θέατρα, σε κινηματογράφους, σε πλατείες, σε καφενεία, ακόμη και σε σπίτια. Μάλιστα, η φήμη του καραγκιόζη ήταν τόσο διαδεδομένη, που όταν δημιουργήθηκε ο ιστορικός πειραματικός σταθμός τηλεόρασης το 1966, το πρόγραμμα ξεκίνησε με παράσταση του Ευγένιου Σπαθάρη.

«Πόσο Τούρκος είναι τελικά ο Καραγκιόζης;»

Η φήμη του Καραγκιόζη και του Σπαθάρη γρήγορα ξεπέρασε τα εγχώρια σύνορα. Μάλιστα, είχε ξεκινήσει μία ακόμη κόντρα με τους γείτονές μας, τους Τούρκους, σχετικά με το αν η προέλευση του λαϊκού ήρωα είναι Τουρκική, καθώς στις ιστορίες του, συνήθως τα βάζει το… Σαράι. Παρακάτω, πως περιγράφει ο ίδιος ο Σπαθάρης μια λεκτική επίθεση που είχε δεχθεί από έναν Τούρκο εκπρόσωπο, στο Φεστιβάλ θεάτρου των Εθνών στο Παρίσι, το 1959, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ακρόπολη», το 1978:

«Ήταν στα 1959, στο Φεστιβάλ θεάτρου των Εθνών, στο Παρίσι, όπου πήγα προσκεκλημένος από τους Γάλλους, παρά τις αντιρρήσεις του Έλληνα εκεί τότε πρέσβη για το «τούρκικο θέαμα» που θα παρουσίαζα σαν ελληνικό.Μαζεμένοι ήμαστε όλοι σε μια πρες – κόνφερανς εκπρόσωποι από τα θέατρα όλου του κόσμου, πλήθος δημοσιογράφοι, ακόλουθοι πρεσβειών και άλλοι πολλοί.–«Το Θέατρο Σκιών είναι τούρκικο και όχι δικό σας», μου επετέθη ξαφνικά μπροστά σ’ όλους ο Τούρκος εκπρόσωπος.– Δεν πρόκειται να σας πω στην αρχή πως είναι δικό μας, του απάντησα. Μα θα ρωτήσω πως είναι δικό σας; Πως είναι δικό σας την στιγμή που το Κοράνι σας απαγορεύει τέτοια θεάματα. Πως είναι δικό σας όταν ζει στην Ιάβα 750 χρόνια, στην Ταϋλάνδη και στις Ινδίες 600 και 1.250 στην Κίνα κι’ εσείς το έχετε —λέτε— 200 χρόνια; Πως είναι δικό σας όταν στα Ελευσίνια Μυστήρια οι αρχαίοι Έλληνες έπαιζαν πίσω από μπερντέ μ’ αναμμένες δάδες για να φαίνονται οι σκιές τους; Πως είναι δικό σας όταν από την Κίνα σας έφερε το θέατρο Σκιών ένας Έλληνας ταξιδευτής, ο Γιάννης ο Μαυρομμάτης (Καραγκιόζης = Μαυρομμάτης) που έχετε κιόλας θάψει στην Προύσσα, στα Μπάνια κοντά, κάτω από κάτι κυπαρίσσια; Το Θέατρο Σκιών δεν είναι ούτε δικό σας ούτε δικό μας, Οι ρίζες του χάνονται στο παρελθόν».

Η ζωγραφική

Ο Σπαθάρης ήταν μία πολυσχιδής καλλιτεχνική προσωπικότητα. Μπορεί να έμενε στην ιστορία για το θέατρο σκιών, όμως εκτός από το ερμηνευτικό του ταλέντο, είχε κλίση και στη ζωγραφική, με μία ιδιαίτερη τεχνοτροπία μέσω της οποίας συνδύασε τα βασικά χαρακτηριστικά της λαϊκής ζωγραφικής με ζωντανά χρώματα και με ρεαλισμό.

Αντλούσε θέματα από τις καθημερινές εικόνες της παλιάς Αθήνας, ιστορικά γεγονότα, τους ήρωες της επανάστασης, δημοτικά τραγούδια, τη μυθολογία αλλά και τα παραμύθια.

Ξεκίνησε να ζωγραφίζει τις διαφημιστικές αφίσες των παραστάσεων του πατέρα του και εν συνεχεία και των δικών του και όταν κατάλαβε ότι μπορεί να εκφραστεί και μέσα από τα χρώματα, εύκολα πέρασε στα υπόλοιπα θέματά του ενώ γρήγορα εξελίχθηκε στον τομέα της ζωγραφικής απόδοσης θεατρικών σκηνικών και ενδυμάτων, από όπου απέκτησε μεγάλη πείρα.

Ασχολήθηκε με την εικονογράφηση πολλών παιδικών βιβλίων αλλά και με την φιλοτέχνηση ημερολογίων γνωστών μεγάλων εταιρειών.

Τον Φεβρουάριο του 2007, το Υπουργείο Πολιτισμού και ο κύριος Γιώργος Βουλγαράκης τίμησαν τον Ευγένιο Σπαθάρη για την πολύτιμη προσφορά του στην τέχνη και στην Ελληνική Λαϊκή μας παράδοση απονέμοντάς του αναμνηστική πλακέτα και διοργανώνοντας εκδήλωση αφιερωμένη στην εξηπεντάχρονη δράση του θεατρικού επιλόγου των ηρωικών συνήθως έργων, που ερμηνευόταν με κατεβασμένο τον μπερντέ από τον ίδιο τον καραγκιοζοπαίκτη και τους βοηθούς του.

Υπήρξε, τέλος, ένας από τους πρώτους ιδρυτές και ένθερμους υποστηρικτές του Πανελλήνιου Σωματείου Καραγκιοζοπαικτών που σχηματίστηκε το 1924.