Ο ερωτικός ποιητής της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς
Μύθοι

Ο ερωτικός ποιητής της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι ένας από τους κορυφαίους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, ένας ποιητής με πολιτική συνείδηση, που φυλακίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο για τις ιδέες του και χαρακτηρίστηκε ως ο «ποιητής της ήττας», επειδή το σπουδαίο έργο του διαπνέεται από το οδυνηρό βίωμα του πολέμου, εκφράζει τα οράματα του λαού για τον αγώνα, την ελευθερία και τη δημοκρατία και τη διάψευση των οραμάτων της Αριστεράς.

Ο ποιητής, ειδικά στην τρίτη περίοδο του έργου του, εξέφρασε την πεποίθηση πως η ποίηση πρέπει να παρεμβαίνει δυναμικά στη ζωή, ενώ αντικρούει εκείνους που ισχυρίστηκαν πως η ποίηση της γενιάς του παραμέλησε τη μορφή. Το ποιητικό του έργο καθόρισε την ομάδα των στρατευμένων ποιητών της μεταπολεμικής ποίησης.

 

 

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 10 Μαρτίου του 1925 και από πολύ μικρός άρχισε να γράφει στίχους μόνος του. Στα δεκαέξι του, αποφάσισε να στείλει κάποια από τα ποιήματά του στον Γρηγόρη Ξενόπουλο, ο οποίος τον ενθάρρυνε να συνεχίσει να γράφει, ενώ εμφανίστηκε επίσημα στη λογοτεχνία, το 1942, από το περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα». Το 1943, γράφτηκε στη Φυσικομαθηματική Σχολή της Θεσσαλονίκης, για να στραφεί έναν χρόνο αργότερα στην Ιατρική Σχολή.

Εκτελώντας χρέη και αρχισυντάκτη, το 1944, συνεργάστηκε με το φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα», που εξέδιδε ο Εκπολιτιστικός ‘Όμιλος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1944), πόλος συσπείρωσης των προοδευτικών νέων λογοτεχνών της πόλης. Το 1945, δημοσίευσε με δικά του έξοδα την πρώτη του ποιητική συλλογή «Εποχές», με ποιήματα από τις δραματικές εμπειρίες της Κατοχής. Στα χρόνια μεταξύ 1946-48, προχώρησε τη συγγραφή της δεύτερης ποιητικής του συλλογής «Εποχές 2».

 

 

«Δεν την κυκλοφόρησα στο εμπόριο, έδωσα τυπικά σε ένα δυο βιβλιοπωλεία» είχε πει σε συνέντευξη στην εκπομπή Παρασκήνιο «Οι λόγοι δεν είναι αυτοί που μπορεί να φανταστεί κανείς• λόγοι σεμνότητας, ας πούμε, ή φόβου ή επιφύλαξης ότι αυτά που γράφω δεν είναι καλά. Ήταν κάτι άλλο, αλλά πρέπει να μεταφερθεί κανείς στο κλίμα της εποχής για να το καταλάβει αυτό. Δεν ήταν εναρμονισμένο, σύμφωνο με το περιεχόμενο της ποιητικής συλλογής -ή τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος της- με την αντίληψη που επικρατούσε τότε για το τι είναι η ποίηση και τι προορισμό έχει.

Εννοώ, δηλαδή, αυτά που πιστεύαμε τότε, μάλλον, που κυκλοφορούσαν γενικότερα στο κλίμα της εποχής, ότι η ποίηση πρέπει να εξυπηρετεί τα συμφέροντα του λαού, να υμνεί τα κατορθώματα της εθνικής αντίστασης, να είναι στρατευμένη, κλπ. Μέσα στα δικά μου ποιήματα δεν υπήρχε ούτε η λέξη αντάρτης, ούτε η λέξη αντίσταση, ούτε η λέξη κατοχή, ούτε η λέξη φασισμός. Εγώ όμως από την άλλη μεριά ήμουνα πολιτικά στρατευμένος και ήμουνα ένα στέλεχος του φοιτητικού κινήματος γνωστό σ’ έναν κύκλο. Κι αυτό το πράγμα θα ερχόταν σε κάποια αντίθεση• κάπου θα άκουγα αντιρρήσεις, αντιδράσεις, ειρωνείες, ίσως, γιατί τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής ήταν ποιήματα ερωτικά. Είχαν βέβαια έναν αέρα της κατοχής, αλλά δεν είχαν αυτόν τον αέρα της μπροσούρας που ήθελε η εποχή».

Αν και προχώρησε στην έκδοση μιας σειράς ποιητικών συλλογών τις επόμενες δεκαετίες, χρειάστηκε να περιμένει ως το 1979, σχεδόν 35 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου του, ώστε να δει να τυπώνεται η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του χωρίς δικά του έξοδα.

 

 

Σημείωσε έντονη πολιτική δράση στο φοιτητικό κίνημα, κάτι για το οποίο φυλακίστηκε το 1948. Το επόμενο έτος, καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο, αλλά δύο χρόνια αργότερα, το 1951, απελευθερώθηκε με τη γενική αμνηστία. Η εμπειρία της φυλακής κατά τη διάρκεια του εμφυλίου τον σημάδεψε. Οι χαμένοι σύντροφοι και οι επικείμενες εκτελέσεις ενέπνευσαν τα επόμενα έργα του, τις συλλογές «Παρενθέσεις» και «Εποχές 3».

Η σύλληψη και η φυλάκιση ισοδυναμούσαν αυτομάτως με διακοπή των σπουδών, κάτι που αφορούσε μια ολόκληρη γενιά αγωνιστών εκείνη την εποχή. Ο Αναγνωστάκης, μόλις αφέθηκε ελεύθερος, συνέχισε την Ιατρική, κατάφερε να αποφοιτήσει και να ξεκινήσει, το 1952, την ειδικότητά του στην Ακτινολογία. Τότε γνώρισε τη Νόρα Αναγνωστάκη, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας και μεταφράστρια, με την οποία παντρεύτηκε κι έκανε έναν γιο, τον Ανέστη.

 

 

Την περίοδο 1955-56, έμεινε στη Βιέννη για μετεκπαίδευση και, έναν χρόνο μετά, επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, όπου και άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου για αρκετά χρόνια, μέχρι την εγκατάστασή του στην Αθήνα, το 1973.

Στο μεταξύ, είχε δημοσιεύσει τις ποιητικές συλλογές «Συνέχεια», «Συνέχεια 2» και «Συνέχεια 3» (1955-1962) και ασχοληθεί με τη λογοτεχνική κριτική εκδίδοντας το περιοδικό «Κριτική», που παρουσίαζε τις νέες τάσεις σε πεζογραφία και ποίηση, ενώ υπήρξε και μέλος της εκδοτικής ομάδας των «Δεκαοκτώ Κειμένων», των «Νέων Κειμένων» και του περιοδικού «Η Συνέχεια». Επιπλέον, είχε και πυκνή παρουσία στην εφημερίδα «Αυγή», με κείμενα για θέματα λογοτεχνικά και πολιτικά.

Το σύνολο των δημοσιευμένων ποιημάτων που ο Μανόλης Αναγνωστάκης άφησε πίσω του είναι 88 και γράφτηκαν από το 1941 έως το 1971. Επίσης, εξέδωσε το έργο «Μανούσος Φάσσης: η Παιδική Μούσα» καθώς και τη σατιρική τριλογία «Ερωτική Τρίλιζα», το 1981, με το ψευδώνυμο Μανούσος Φάσσης.

 

 

«Κατά καιρούς μ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή. Προσωπικά δεν νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής. Είμαι ερωτικός και πολιτικός μαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο. Είναι η εποχή που τα συνδύαζε αυτά τα δύο. Δηλαδή δεν μπορούσε να είναι κανείς ερωτικός ποιητής, ξεχνώντας το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που ήταν φουντωμένα τα πολιτικά πάθη. Υπήρχε το πολιτικό στοιχείο μέσα, η έκφραση της πολιτικής, μέσα από μια ερωτική κατάσταση όμως. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίνουμε αυτό το πράγμα εύκολα.

Γι’ αυτό αρνούμαι όλα αυτά περί «ποίησης της ήττας» και τα σχετικά. Δεν είναι ποίηση της ήττας. Είναι μια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή. Όταν τελειώσει η εποχή, τελειώνει κι η ποίηση. Δεν μπορείς να γράφεις συνεχώς ποίηση. Δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής. Αισθάνομαι την ποίηση σαν τρόπο έκφρασης, επειδή δεν μπορούσα να εκφραστώ διαφορετικά. Δηλαδή ήταν η εποχή τόσο πιεσμένη, τόσο δύσκολη, που μόνο εκφράζοντας τον πόνο του μπορούσε κανείς να την αντέξει».

Ο λόγος του ήταν λιτός και ουσιαστικός στο περιεχόμενο και η γραφή του, στην οποία κυριαρχούσε η ειρωνεία και ο σαρκασμός, όσο ο ίδιος μεγάλωνε, γινόταν όλο και πιο έντονα ρεαλιστική. Το 1983, που κυκλοφόρησε ιδιωτικά το αυτοβιογραφικό σχόλιο «Y.Γ.» δεν υπήρξε καμία δημόσια παρέμβασή του.

 

 

«Στο αλλοιωμένο τοπίο της εποχής μας δε θα ξαναγράψω», είχε ξεκαθαρίσει, γιατί «το έργο μου το ολοκλήρωσα. Επιλέγω τη σιωπή». Ίσως επειδή, όπως είχε πει σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, «η ποίηση είναι έργο της νεότητας. Χρειάζεται ενθουσιασμό, αυταπάτες, ψευδαισθήσεις. Αυτά τα έχουν οι νέοι. Όσο μεγαλώνεις, κατέχεις καλύτερα τα μέσα σου. Γίνεσαι τεχνίτης, αλλά ένα ποίημα δεν χρειάζεται να είναι τέλειο για να είναι καλό». Ο σπουδαίος ποιητής είχε προαναγγείλει τη σιωπή του με τους στίχους:

Το θέμα είναι τώρα τι λες.
Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε.
Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ.
Μικροζημίες και μικροκέρδη συμψηφίζοντας.
Το θέμα είναι τώρα τι λες.

Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ενώ μελοποιήθηκαν από συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μιχάλης Γρηγορίου, ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1986) και το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας (2002), ενώ αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

 

 

Το τελευταίο του εκδοτικό εγχείρημα τυπώθηκε το 1990 και πρόκειται για την προσωπική ποιητική ανθολογία που ετοίμαζε χρόνια, με ποιητές της «χαμηλής φωνής». Έχει προηγηθεί, από το 1987, μια αντίστοιχη κίνηση στην πεζογραφία, η επιμέλεια της εκδοτικής σειράς «Η Πεζογραφική μας Παράδοση» στις εκδόσεις Νεφέλη με 50 πεζογράφους του 19ου αιώνα, πολλούς λησμονημένους ή άγνωστους. Ο παλαιότερος ανθολογημένος ποιητής της ποιητικής ανθολογίας του 1990 είναι ο Λορέντζος Μαβίλης, ενώ οι νεότεροι γεννήθηκαν τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα.

Έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου 2005, καταβεβλημένος από χρόνια αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα.

ΣΧΟΛΙΑ

  Σχόλια: 1

  1. Haven Filip

    Here above a very interesting overview of an exceptional music career of one of the greatest composers in Greece and in Europe, Mikis Theodorakis. I’ve been following his musical and political career since 1968, I’ve attended several of his most memorable live concerts in the Benelux, Germany and Greece. My music collection about this composer gives me a lot of pleasure every day ! His health condition is inspiring a lot of uncertainty due to his high age of almost 94 years. His unique music on the best Greek poetry of the 20th century will remain in the heart of thousands and thousands listeners especially in Greece and in Europe, but also in the US, Latin America and in Australia.


ΠΡΟΣΘΕΣΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ