Ο John M. Martinis είναι ο άνθρωπος που έφερε την κβαντική φυσική πιο κοντά στην καθημερινή πραγματικότητα. Ο επιστήμονας που απέδειξε πως τα φαινόμενα του μικροσκοπικού κόσμου δεν είναι απλώς θεωρητικά, αλλά μπορούν να εφαρμοστούν σε ηλεκτρικά κυκλώματα, ανοίγοντας τον δρόμο για την εποχή των κβαντικών υπολογιστών. Το 2025 τιμήθηκε με το Νόμπελ Φυσικής, μαζί με τους John Clarke και Michel Devoret, για την ανακάλυψη του μακροσκοπικού κβαντικού τούνελ και της ενέργειας κβάντωσης σε ηλεκτρικά κυκλώματα — μια ανακάλυψη που αλλάζει ριζικά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη φύση.
Απόγονος μεταναστών, πρωτοπόρος της επιστήμης
Ο John M. Martinis γεννήθηκε το 1958 στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε οικογένεια με καταγωγή από τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο πατέρας του είχε μεταναστεύσει στις ΗΠΑ από την πρώην Γιουγκοσλαβία, μια περιοχή που φιλοξενεί πολλούς Έλληνες δεύτερης και τρίτης γενιάς, ιδιαίτερα από τη Μακεδονία. Οι ρίζες αυτές, σε συνδυασμό με το πνεύμα μετανάστευσης και προόδου, φαίνεται να διαμόρφωσαν την προσήλωσή του στην αριστεία και την έρευνα.
Από μικρός έδειξε έφεση στα μαθηματικά και τη φυσική, ακολουθώντας μια πορεία που θα τον οδηγούσε στην κορυφή της επιστημονικής αναγνώρισης.
Από το Berkeley στα εργαστήρια της Google
Ο Martinis σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Berkeley, όπου ολοκλήρωσε και τη διδακτορική του διατριβή στη Φυσική το 1987. Από νωρίς αφοσιώθηκε στη μελέτη των υπεραγώγιμων κυκλωμάτων και των φαινομένων που κρύβει ο κβαντικός κόσμος, επιδιώκοντας να τα παρατηρήσει σε συστήματα ορατά και χειροπιαστά.
Μετά το διδακτορικό του, συνέχισε την ερευνητική του πορεία σε διεθνή εργαστήρια, πριν ενταχθεί στο National Institute of Standards and Technology (NIST), όπου έκανε σημαντικές ανακαλύψεις γύρω από την κβάντωση ενέργειας στα ηλεκτρικά κυκλώματα.
Από το 2014 έως το 2020, ανέλαβε επικεφαλής του Google Quantum AI Lab, ηγούμενος της ομάδας που ανέπτυξε τον πρώτο επεξεργαστή κβαντικού υπολογιστή, τον περίφημο Sycamore. Το 2019, η ομάδα του ανακοίνωσε την επίτευξη της λεγόμενης κβαντικής υπεροχής — μιας ιστορικής στιγμής όπου ένας κβαντικός υπολογιστής ολοκλήρωσε υπολογισμούς που κανένας συμβατικός υπολογιστής δεν θα μπορούσε να πραγματοποιήσει στον ίδιο χρόνο.
Η ανακάλυψη που άλλαξε την κατανόηση του κόσμου
Η έρευνα του Martinis, μαζί με εκείνη των Clarke και Devoret, επικεντρώθηκε σε ένα φαινόμενο που ως τότε θεωρούνταν αδύνατο να αποδειχθεί σε μεγάλη κλίμακα: το κβαντικό τούνελ.
«Είμαι ευγνώμων. Κάναμε ορισμένα πειράματα που οδήγησαν σε πολλά εξαιρετικά συμπεράσματα. Είναι ευτυχία να συνεργάζεσαι με τόσο εξαιρετικούς ανθρώπους και επιστήμονες».
Με τη βοήθεια ειδικών υπεραγώγιμων διατάξεων, οι επιστήμονες κατάφεραν να δείξουν ότι ένα ηλεκτρικό κύκλωμα — αποτελούμενο από εκατομμύρια ηλεκτρόνια — μπορεί να συμπεριφερθεί σαν ένα και μόνο κβαντικό σωματίδιο. Με απλά λόγια, απέδειξαν ότι τα κβαντικά φαινόμενα μπορούν να εμφανιστούν και σε μακροσκοπικά συστήματα, κάτι που μέχρι τότε ανήκε περισσότερο στη σφαίρα της θεωρίας.
Η ανακάλυψη αυτή δεν άνοιξε απλώς ένα νέο κεφάλαιο στη Φυσική· δημιούργησε μια ολόκληρη νέα εποχή για την τεχνολογία.
Ο αρχιτέκτονας της κβαντικής τεχνολογίας
Χάρη στην έρευνά του, ο John M. Martinis θεωρείται σήμερα ένας από τους θεμελιωτές της κβαντικής μηχανικής των υπεραγωγών. Η δουλειά του αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη των σύγχρονων κβαντικών υπολογιστών, οι οποίοι αναμένεται να μεταμορφώσουν τη βιομηχανία, την επιστήμη και την καθημερινότητά μας.
Από την ασφάλεια των δεδομένων και την κρυπτογραφία, μέχρι την ιατρική και την τεχνητή νοημοσύνη, οι εφαρμογές που γεννήθηκαν από τη θεωρητική του έμπνευση είναι σχεδόν ανεξάντλητες. Οι συνάδελφοί του τον περιγράφουν ως έναν οραματιστή επιστήμονα, που συνδυάζει την ακαδημαϊκή αυστηρότητα με τη δημιουργική φαντασία.
Ένας Ελληνοαμερικανός που κάνει τον κόσμο περήφανο
Η ιστορία του John M. Martinis είναι η ιστορία της ανθρώπινης περιέργειας, του πάθους για γνώση και της δύναμης της μετανάστευσης να γεννά νέες ιδέες. Απόγονος μεταναστών, οραματιστής ερευνητής και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, απέδειξε πως η επιστήμη δεν έχει σύνορα και πως η αριστεία είναι το πραγματικό διαβατήριο της επιτυχίας.
Με το έργο του, έδειξε πως η κβαντική φυσική δεν είναι πια ένα αφηρημένο πεδίο για λίγους, αλλά ένα απτό εργαλείο για όλους — και έκανε την ανθρωπότητα να κοιτάξει ξανά το αόρατο, με νέα μάτια.
