Υστερα από πέντε χρόνια εργασιών, από το 2011 έως το 2016, το Ιερό Σπήλαιο της Αποκάλυψης στην Πάτμο είναι έτοιμο να υποδεχτεί τους επισκέπτες του, χωρίς σκαλωσιές. Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του σπηλαίου ολοκληρώθηκαν και έφεραν στο φως παράθυρα, πόρτες και άγνωστες μέχρι σήμερα κρύπτες. Το πρόγραμμα που υλοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου, με κονδύλια του ΕΣΠΑ από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.

Η Πάτμος αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα θρησκευτικού τουρισμού στον κόσμο. Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα της Αποκάλυψης αποτελεί ένα ιδιαιτέρως σύνθετο και αντιπροσωπευτικό παράδειγμα προσθετικής αρχιτεκτονικής και απαρτίζεται από ένα σύνολο κλειστών χώρων, παρεκκλησίων και κελιών, σε πέντε στάθμες που ανήκουν σε τέσσερα επιμέρους κτήρια, διαφορετικής χρονολόγησης.

«Η δυσκολία ήταν ότι έπρεπε να φτιάξουμε σκαλωσιές και να αποκαταστήσουμε έναν χώρο που τον επισκέπτονται χιλιάδες προσκυνητές και τουρίστες, διατηρώντας ταυτόχρονα τον λατρευτικό και τον προσκυνηματικό χαρακτήρα του. Να είναι δηλαδή και επισκέψιμο μνημείο και εργοτάξιο για κάποιο χρονικό διάστημα», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αρχαιολόγος της ΕΦΑ Δωδεκανήσου, Ντίνα Κεφαλά.

Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα της Αποκάλυψης αποτελεί ένα ιδιαιτέρως σύνθετο και αντιπροσωπευτικό παράδειγμα προσθετικής αρχιτεκτονικής και απαρτίζεται από ένα σύνολο κλειστών χώρων, παρεκκλησίων και κελιών, σε πέντε στάθμες που ανήκουν σε τέσσερα επιμέρους κτήρια, διαφορετικής χρονολόγησης. Το Σπήλαιο της Αποκάλυψης βρίσκεται στη βόρεια κλιτύ του λόφου ανάμεσα στο λιμάνι της Σκάλας και τον μεσαιωνικό οικισμό της Χώρας. Για τη διαμόρφωση και την ανάδειξη του χώρου φαίνεται ότι φρόντισαν οι μοναχοί της μονής του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που ιδρύθηκε το 1088 από τον όσιο Χριστόδουλο τον Λατρηνό, όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός του παραχώρησε την Πάτμο. Στις αρχές του 12ου αιώνα το εσωτερικό του Σπηλαίου διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες, ενώ στις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα, ανοικοδομήθηκε το παρεκκλήσιο της Αγίας Άννας, στο ξυλόγλυπτο τέμπλο του οποίου αναφέρονται τα ονόματα των κτητόρων, Παρθενίου Παγκώστα και Γερμανού.

Το 1713, στην ανατολική πλευρά του συγκροτήματος, εγκατέστησε τη σχολή του ο διδάσκαλος Μακάριος Καλογεράς και δημιούργησε το Ένδον της Αποκαλύψεως Φροντιστήριον, την περίφημη Πατμιάδα Σχολή. Ο Μακάριος Καλογεράς έχτισε αίθουσες διδασκαλίας και κελιά, μεριμνώντας για τη φιλοξενία και την καθημερινότητα των σπουδαστών. Στα τέλη του 18ου αιώνα κατασκευάστηκε η λεγόμενη αίθουσα υποδοχής ή Διευθυντήριο, ένα ανεξάρτητο κτήριο απέναντι από το να?δριο του Αγίου Αρτεμίου, ενώ γύρω στο 1900 υψώθηκε στα βόρεια του συγκροτήματος η τριώροφη πτέρυγα του Ιεροσπουδαστηρίου της Αποκαλύψεως, με τη φροντίδα του τότε σχολάρχη της Πατμιάδας, Αλέξαδρου Δηλανά.

Σήμερα, το Σπήλαιο της Αποκάλυψης έχει διαμορφωθεί σε λατρευτικό χώρο, όπου δίνεται η δυνατότητα στον προσκυνητή να δει τον χώρο στον οποίο γράφτηκε η Αποκάλυψη, να επεξεργαστεί το σημείο στο οποίο αναπαυόταν ο Ευαγγελιστής, καθώς και να αγγίξει τα κοιλώματα στον βράχο από όπου πιανόταν για να σηκωθεί, ενώ ακόμα έχει δημιουργηθεί σε ύψος ανθρώπινου αναστήματος το αναλόγιο του Προχόρου. Αποτελεί ένα μέρος κατάνυξης, όπου ο προσκυνητής μπορεί να μυηθεί στην ομορφιά και το δέος με τη σιωπή, την αφή, την προσευχή και την ενόραση, καθώς με τα μάτια μπορεί να αφουγκραστεί την αίσθηση που γεννά η εικόνα του μεγαλοπρεπούς αυτού Ιερού Σπηλαίου.

«Στόχος ήταν να αποκαταστήσουμε και να συντηρήσουμε το κτιριακό κομμάτι του συγκροτήματος. Υπήρχε ένα πρόγραμμα που έπρεπε να ακολουθήσουμε, το οποίο στην πορεία ανατράπηκε γι’ αυτό έγινε μια προσαύξηση του προϋπολογισμού, καθώς στην πραγματικότητα αποκαλύφθηκαν άλλου είδους πράγματα από αυτά που περιμέναμε», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Παναγιώτης Χατζηιωάννου, αρχιτέκτονας, που ασχολήθηκε με την επίβλεψη και την εκτέλεση των εργασιών.

«Είναι εντυπωσιακό ότι καθαρίζοντας το κτίριο ανακαλύψαμε πάρα πολλές οικοδομικές φάσεις. Δηλαδή, βρήκαμε παράθυρα, πόρτες, άγνωστες κρύπτες τις οποίες είχαν κλείσει για λόγους που ακόμα δεν έχουμε κατανοήσει, μια κατάσταση τόσο σύνθετη και περίπλοκη που δύσκολα προσδιορίζεις χρονολογικά την εξέλιξή της. Το σίγουρο πάντως είναι ότι υπήρξε μια διαδικασία προσθετική, κάτι που συνηθίζεται κατά κανόνα. Όμως, εδώ ήταν ίσως λίγο πιο παράξενη, με την έννοια ότι διασώθηκαν αρκετά πράγματα επειδή τα κάλυπταν με τον σοβά τον οποίον όταν αφαιρούσες ανακάλυπτες από κάτω όλη αυτή την ιστορία», συμπληρώνει.

Το 1999 το Σπήλαιο της Αποκάλυψης κηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO μαζί με την Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου