Ο Διευθυντής Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών
O Απόστολος Μαστιχιάδης είναι Καθηγητής και Διευθυντής του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, από το 2014 μέχρι και σήμερα. Αποφοίτησε το 1979 από το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Sussex University της Μεγάλης Βρετανίας, όπου πήρε το μεταπτυχιακό του στην Αστρονομία, το 1980. Έπειτα, έκανε το διδακτορικό του στην Αστρονομία στο Boston University των ΗΠΑ, το οποίο και ολοκλήρωσε το 1985.
Έχει ζήσει και έχει εργαστεί ως ερευνητής για 18 χρόνια στο εξωτερικό, σε χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστραλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ενώ το 1997 επέστρεψε στην Ελλάδα. Οι περισσότερες από τις θέσεις εργασίας του ήταν σε διακεκριμένα ερευνητικά ιδρύματα, όπως το Ινστιτούτο Max Planck, στη Γερμανία και το Goddard Space Flight Center της NASA, στις ΗΠΑ, ενώ ο χώρος έρευνας του ήταν και είναι η περιοχή της Αστροφυσικής Υψηλών Ενεργειών.
Ο κ. Απόστολος Μαστιχιάδης επέλεξε να ασχοληθεί επαγγελματικά με την Αστροφυσική λόγω της γοητείας που του ασκούσε ανέκαθεν ο νυχτερινός ουρανός. Στα εφηβικά του χρόνια έγινε ερασιτέχνης αστρονόμος, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν οι σημερινές ευκολίες. Όπως έχει δηλώσει σε συνέντευξή του, περνούσε πολλές νύχτες παρατηρώντας τα αστέρια με ένα πολύ μικρό τηλεσκόπιο και οδηγό τα βιβλία του Patrick Moore. Ταυτόχρονα μετά τα 15 του, άρχισε να διαβάζει και πολλά δημοφιλή άρθρα. Μερικά από αυτά ήταν για τις ανακαλύψεις “εξωτικών” αντικειμένων, όπως αυτές των πάλσαρς και των κβάζαρς, που τότε ήταν ακόμα σχετικά πρόσφατες και κατάλαβε ότι θα ήθελε να ασχοληθεί με την Αστροφυσική και τα περίεργα αντικείμενά της πιο συστηματικά.
Ο κ. Μαστιχιάδης αναφέρει πως «Η γοητεία που μου ασκούσε ο ουρανός άρχισε να μετασχηματίζεται σε μια περιέργεια για την δομή και λειτουργία των διάφορων αστροφυσικών πηγών, άρχισα δηλαδή να έχω ανησυχίες πιο επιστημονικής υφής. Οι σπουδές στο Τμήμα Φυσικής ήταν για μένα απλά ένα πρώτο βήμα για να σπουδάσω Αστροφυσική. Στο διδακτορικό άρχισα τις πρώτες σοβαρές ερευνητικές προσπάθειες και κατάλαβα ότι δεν είχα κάνει λάθος, όντως με ενδιέφερε η έρευνα, οπότε τελειώνοντας τις σπουδές μου αποφάσισα να συνεχίσω στον χώρο. Αυτό βέβαια σήμαινε, για τα επόμενα αρκετά χρόνια, μια σειρά από μεταδιδακτορικές θέσεις σε διάφορα μέρη ανά τον κόσμο και κατά συνέπεια συνεχείς μετακινήσεις. Αυτή η προοπτική όχι μόνο δεν με τρόμαζε, αλλά αντίθετα μου άρεσε καθώς ήθελα να ταξιδέψω και να γνωρίσω διάφορους τόπους. Έτσι, οι επιστημονικές μου φιλοδοξίες ήρθαν σε απόλυτη σύμπνοια με τον τρόπο ζωής που θα ήθελα. Κι έτσι συνέχισα χωρίς δεύτερες σκέψεις».
Ο καθηγητής τονίζει το γεγονός ότι «Στην Ελλάδα πιστεύουμε ότι μόνο τα «μεγάλα» ερωτήματα αξίζει να απαντηθούν. Δεν θα μπορούσα να διαφωνήσω περισσότερο. Ο κάθε κλάδος αιχμής έχει τα δικά του ερωτήματα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Έτσι και η σύγχρονη Αστροφυσική έχει θέσει πολλά τέτοια, αλλά θα ήταν άσκοπο να προχωρήσω σε μια λεπτομερή απαρίθμηση. Θα μπορούσα, όμως, να παραθέσω μερικά ερωτήματα από την περιοχή της Αστροφυσικής Υψηλών Ενεργειών όπου εργάζομαι ερευνητικά, όπως για παράδειγμα την φύση των πηγών της Κοσμικής Ακτινοβολίας, τη σχέση πιδάκων και μελανών οπών καθώς και οτιδήποτε έχει σχέση με τις Εκλάμψεις Ακτίνων γ (Gamma Ray Bursts)».
Έχοντας ο ίδιος σπουδάσει και εργαστεί για πολλά χρόνια στο εξωτερικό, ο καθηγητής δήλωσε πως η αρκετά συχνή αλλαγή εργασιακού περιβάλλοντος, η οποία επιβάλλεται στα πρώτα στάδια της καριέρας ενός Αστροφυσικού μετά το διδακτορικό, μπορεί να θεωρηθεί μία από τις δυσκολίες του χώρου. Συνήθως τα πρώτα συμβόλαια είναι διετή, οπότε μέσα σε αυτό το διάστημα πρέπει να έχει υπάρξει και προσαρμογή στο νέο περιβάλλον και παραγωγικότητα. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, γιατί η επιστημονική έρευνα είναι λίγο σαν την καλλιτεχνική δημιουργία, απαιτεί και έμπνευση -κάτι που δεν διδάσκεται- και τεχνική κατάρτιση και σκληρή δουλειά.
Ακόμη, αναφέρει ότι οι συχνές μετακινήσεις φέρνουν τους νεαρούς ερευνητές σε επαφή με πολλούς επιστήμονες. «Προσωπικά, θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που γνώρισα και σε κάποιες περιπτώσεις συνεργάστηκα με μερικούς από τους καλύτερους ερευνητές του χώρου μου, κάτι που ασφαλώς δεν θα είχα επιτύχει εάν έμενα διαρκώς σε ένα μέρος», τονίζει ο κ. Μαστιχιάδης.
Σε ακόμα πιο προσωπικό επίπεδο, ο επιστήμονας αναφέρει πως «Και οικογένεια απέκτησα -και μάλιστα πριν τα τριάντα μου- και ελεύθερο χρόνο είχα, αν και σε αυτό το επάγγελμα το χόμπι είναι και δουλειά. Από την άλλη γνωρίζω πολύ καλά τις απαιτήσεις μιας επιστημονικής καριέρας, οπότε οφείλω να προειδοποιήσω ότι οι νέοι ερευνητές πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για κάποια ρευστά χρόνια γεμάτα αβεβαιότητα. Ειδικά μετά τα τριάντα και κάτι, όπου έρχεται η ώρα των οριστικών αποφάσεων για τη δημιουργία οικογένειας, τα διλήμματα γίνονται σαφώς πιο πιεστικά. Ωστόσο πιστεύω ότι όλα γίνονται, αρκεί να τεθούν προσεκτικά οι προτεραιότητες. Όσο για το φύλο του ερευνητή σίγουρα παίζει ρόλο. Βέβαια εναπόκειται σε ένα μεγάλο βαθμό και στη συνεννόηση του ζευγαριού που θα πρέπει να αναλάβει από κοινού την ανατροφή και φροντίδα των παιδιών, οπότε απαιτείται μία ακόμα υπέρβαση από τα γνωστά σε όλους στερεότυπα».
Ο κ. Απόστολος Μαστιχιάδης, μετά από μία επιτυχημένη καριέρα στο εξωτερικό, αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Ο ίδιος, εξηγεί τους λόγους λέγοντας πως «Κάποιος είχε πει ότι οι Έλληνες όταν είναι εντός Ελλάδος θέλουν να φύγουν ενώ όταν βρίσκονται εκτός θέλουν να επιστρέψουν. Ίσως να λειτούργησε κάπως έτσι και για μένα. Πάντως, κάποια στιγμή σκέφτηκα ότι ήταν καιρός να βρω μια μόνιμη δουλειά. Προτιμούσα να είμαι σε Πανεπιστήμιο από ότι σε Ερευνητικό Κέντρο, γιατί ήθελα να διδάξω και θα προτιμούσα να το κάνω, εάν ήταν δυνατόν, στην Ελλάδα. Επίσης, έπαιξε ρόλο το ότι σύζυγος μου είναι Ελληνίδα και όταν αποφασίσαμε να επιστρέψουμε στην Ελλάδα το 1997 η χώρα πήγαινε καλύτερα, ή έτσι μας έλεγαν. Πάντως, δεν έχω μετανιώσει παρά το ότι η ελληνική πολιτεία ουδέποτε έχει στηρίξει ουσιαστικά τα Πανεπιστήμια και πολύ περισσότερο την έρευνα και πολύ φοβάμαι ότι αποτελεί πλέον κοινοτυπία να πω ότι τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έχει γίνει απελπιστική, από απλώς κακή που ήταν. Το ότι δεν έχω μετανιώσει οφείλεται στο ότι είχα την τύχη να εκπαιδεύσω αρχικά και να συνεργαστώ μετέπειτα με μερικούς πολύ καλούς φοιτητές και φοιτήτριες. Βρήκα αυτή την εμπειρία πολύ όμορφη, καθώς παρακολούθησα από κοντά την σταδιακή μεταμόρφωσή τους από το προπτυχιακό στο μεταδιδακτορικό κι αυτό με αποζημίωσε για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε στο να κάνουμε την δουλειά μας».
Ο κ. Μαστιχιάδης πάντα έβλεπε την έρευνα ως μια διανοητική πρόκληση, ως μια μορφή δημιουργίας, ένα ταξίδι σε κάποια απάτητα μονοπάτια. Συμφωνεί ότι είναι κάπως ρομαντική θεώρηση, αλλά αρνείται να δει την επιστημονική έρευνα, όπως άλλωστε και την διδασκαλία, ως μία ακόμα εργασιακή υποχρέωση. «Στη Φυσική, έχουμε από τη μία τα παρατηρησιακά δεδομένα, κάτι που χρειάζεται κάποια θεωρητική επεξήγηση. Από την άλλη έχουμε τις φυσικές αρχές και προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να εξηγήσουμε αυτά τα δεδομένα και -εάν είναι δυνατόν- να προβλέψουμε κάτι παραπάνω. Συνήθως, αυτοί οι στόχοι είναι δύσκολο να επιτευχθούν, αλλά είναι κι αυτό μέρος της πρόκλησης. Με την διδασκαλία ξεκίνησα στα σοβαρά αφότου επέστρεψα στην Ελλάδα. Όλοι φαντάζομαι να συμφωνούμε ότι μπορεί να γίνει μια συναρπαστική εμπειρία, κυρίως όταν υπάρχει το ενδιαφέρον για το αντικείμενο τόσο από την πλευρά του διδάσκοντα όσο κι από αυτή των διδασκομένων. Για τους καθηγητές στο Πανεπιστήμιο υπάρχει και μία παραπάνω πτυχή, δηλαδή οι διπλωματικές και οι μεταπτυχιακές εργασίες καθώς και σε πιο ανεβασμένο επίπεδο, οι διδακτορικές διατριβές, που μας δίνουν ευκαιρία να αλληλεπιδράσουμε, σε πιο προσωπικό επίπεδο, με νέους, αξιόλογους ανθρώπους. Εάν μια τέτοια συνεργασία πάει καλά, τότε είναι σαφώς μια σημαντικότατη εμπειρία, εκείνη της σχέσης δασκάλου-μαθητή. Συνεπώς ναι, βρίσκω τη διδασκαλία αναπόσπαστο μέρος του επιστημονικού γίγνεσθαι που έχει άμεση σχέση και με την συνέχεια των ιδεών. Επιπλέον, στο Πανεπιστήμιο θεωρώ απαραίτητο ο διδάσκων να είναι και ενεργός ερευνητικά, γιατί αυτό φαίνεται με πολλαπλούς τρόπους στην διδασκαλία του και μπορεί να εμπνεύσει νέους ανθρώπους», λέει χαρακτηριστικά.
Ο κ. Μαστιχιάδης συμβουλεύει τους νεαρούς και τις νεαρές Αστροφυσικούς, πριν ξεκινήσουν, να σκεφτούν και να ζυγίσουν προσεκτικά πόσο πραγματικά τους αρέσει η έρευνα. Θα πρέπει να περάσουν αρκετά χρόνια δουλεύοντας σε διάφορα μέρη ανά τον κόσμο. Επίσης, θα πρέπει να είναι ανάμεσα στους καλύτερους αν θέλουν να συνεχίσουν. Απαιτούνται λοιπόν θυσίες. Το αν αυτές αξίζουν, είναι μια πολύ προσωπική ερώτηση κι ο καθένας έχει αναμφίβολα την δική του απάντηση. Εάν η απάντηση είναι καταφατική, θα τους ενθάρρυνε να συνεχίσουν, παρά τις όποιες αντιξοότητες. «Άλλωστε, όπως λέει κι ο ποιητής, είναι ο δρόμος που έχει σημασία κι αυτός σίγουρα θα είναι γεμάτος από πολύ ενδιαφέρουσες εμπειρίες. Αυτό το εγγυώμαι», τονίζει ο καθηγητής.
Ο κ. Απόστολος Μαστιχιάδης έχει, επίσης, από το 2014 υπό την επίβλεψή του διδακτορικές διατριβές φοιτητών του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διδάσκει Stellar Astrophysics, Stellar Systems and Galaxies και High Energy Astrophysics. Η ερευνητική του δραστηριότητα τα τελευταία 10 χρόνια αφορά στην X-ray και gamma-ray Αστρονομία, στη μεταφορά ακτινοβολίας από μεγάλες πηγές ενέργειας, στην επιτάχυνση σωματιδίων, στην κοσμική ακτινοβολία και Neutrino Astrophysics. Έχει στο ενεργητικό του περισσότερες από 100 δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και ομιλίες σε περισσότερα από 85 επιστημονικά συνέδρια.