Επιβλητικά πυργόσπιτα με τοξωτά υπέρθυρα, πέτρινα καλντερίμια που ανηφορίζουν περνώντας κάτω από τις καμάρες των σπιτιών, θυμίζοντας τα βυζαντινά «διαβατικά», και χάνονται μέσα στις καρυδιές και τις κερασιές. Η Στεμνίτσα με τα κεφαλόβρυσα στη σκιά αιωνόβιων πλατάνων και μια ζωντανή πλατεία γεμάτη καφενεία και ταβέρνες, συνθέτουν ένα από τα ομορφότερα χωριά της Αρκαδίας.

Είναι ένα ορεινό χωριό, από τα πιο όμορφα και ιστορικά της Αρκαδίας και της Πελοποννήσου, η Στεμνίτσα, χτισμένη αμφιθεατρικά στις δυτικές πλαγιές του Μαινάλου, στους πρόποδες της Κλινίτσας και σε υψόμετρο 1100μ, γοητεύει με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της, τα αρχοντικά της, τις ωραίες βυζαντινές εκκλησίες και τα γραφικά καλντερίμια της.

Η φυσική θέση του χωριού ανάμεσα στο ελατόδασος του βουνού και του φαραγγιού του Λούσιου, η γραφικότητά του και η γειτνίασή του με τα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής το καθιστούν ιδεώδη τόπο για χειμερινές διακοπές και παραθεριστικό κέντρο.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Στεμνίτσα χτίστηκε από τον Υψούντα, γιο του Αρκάδα βασιλιά Λυκάονα, και ονομάστηκε «Υψούς», όνομα με το οποίο είναι μέχρι και σήμερα γνωστή. Η λέξη Στεμνίτσα έχει σλαβική ρίζα, μιας και από εκεί περνούσαν διαδοχικά οι Σλάβοι, οι Φράγκοι και οι Τούρκοι, και σημαίνει δασώδης περιοχή.

Τη βυζαντινή περίοδο, η Στεμνίτσα γνώρισε ιδιαίτερη ακμή όταν άνθισε εκεί η βιοτεχνία κατασκευής καμπάνας, ενώ στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το φαράγγι του Λούσιου, με τα ασκηταριά, τις μονές και τις σπηλιές του ήταν το μόνιμο καταφύγιο για τους κατοίκους των χωριών της περιοχής. Υπήρξε, μάλιστα, η πατρίδα πολλών προσωπικοτήτων του αγώνα του 1821, αγαπημένο καταφύγιο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και γενέτειρα του Ιωάννη (Γενναίου) Κολοκοτρώνη. Εκεί, αποσύρθηκε ο Γέρος του Μοριά για μια περίοδο μετά τον θάνατο του γιου του, Πάνου, στην εμφύλια διαμάχη.

Στο χωριό, υπάρχει πλούσιο λαογραφικό μουσείο, το οποίο στεγάζεται στο αρχοντικό Χατζή (του 18ου αιώνα) και περιέχει αναπαραστάσεις εργαστηρίων παραδοσιακών επαγγελμάτων, όπως και το Νικολετοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, που στεγάζεται στο αναπαλαιωμένο δημοτικό σχολείο. Στην όμορφη κεντρική πλατεία το χωριού δεσπόζει το καμπαναριό του Αγίου Γεωργίου, κατασκευασμένο από λευκή πελεκητή πέτρα και χτισμένο το 1877. Δίπλα, βρίσκεται το κτίριο του Δημαρχείου Τρικολώνων.

Μετά από ήπια ανάβαση μέσα από τα στενά σοκάκια του χωριού, η θέα πραγματικά αποζημιώνει τον επισκέπτη, ενώ κάποια πρωινά που κυριαρχεί η ομίχλη μπορεί κανείς να βρεθεί πάνω από το χωριό, το οποίο και σταδιακά θα αρχίσει να αποκαλύπτεται προσφέροντας ένα μοναδικό θέαμα• στα δεξιά και κάτω, η γραφική Στεμνίτσα, ενώ τριγύρω οι επιβλητικές, συνήθως χιονισμένες, βουνοκορφές του Μαινάλου.

Η Στεμνίτσα εντυπωσιάζει και με τις πολλές παλιές και σημαντικές μεταβυζαντινές εκκλησίες της που λειτουργούν μέχρι και σήμερα, με αυτές που ξεχωρίζουν να είναι η Ζωοδόχος Πηγή (15ος αι.), οι Τρεις Ιεράρχες (17ος αι.), ο Άγιος Νικόλαος (14ος αι.) και η Παναγία η Μπαφέρω (12ος αι.), στο ύψωμα «Κάστρο» που δεσπόζει στον οικισμό.

Στο ύψωμα αυτό, υπήρχε μεσαιωνικό κάστρο, ενώ ένα γραφικό καλντερίμι οδηγεί από την κεντρική πλατεία στην κορυφή του, που έχει έξοχη θέα προς το χωριό και το φαράγγι του Λούσιου, όπου βρίσκεται και ηρώο αφιερωμένο στους αγωνιστές του ‘21 από την περιοχή.  Η γειτονιά του Κάστρου έχει πολλά γραφικά σπίτια, όπως και σπίτια επωνύμων Στεμνιτσιωτών (οικία Ροϊλού κ.ά.).

Το χωριό υπήρξε σημαντικό κέντρο χρυσοχοΐας και αργυροτεχνίας, με διάσημους για τις επιδόσεις τους στη μεταλλουργία Στεμνιτσιώτες να φημίζονται πως έφτιαξαν τις καμπάνες ορισμένων από τις πιο φημισμένες εκκλησίες των παραδουνάβιων χωρών. Η τέχνη της αρχυροχρυσοχοΐας διδάσκεται ακόμα και σήμερα στην ομώνυμη Μέση Τεχνική Σχολή Αργυροχρυσοχοΐας, παράδοση την οποία συνεχίζουν και τα καταστήματα και εργαστήρια αργυροτεχνίας που λειτουργούν στην κωμόπολη.

Η Στεμνίτσα φημίζεται, επίσης, για τα τοπικά γλυκά (μπουρέκια, δίπλες κλπ) και ζυμαρικά, που πωλούνται σε κεντρικά καταστήματα, ενώ το κέντρο του χωριού με την πλατεία του, έχει γίνει πόλος έλξης με τα παραδοσιακά του cafe και ζαχαροπλαστεία, τα πετρόχτιστα αρχοντικά και γραφικά σοκάκια με τη ζεστή φιλοξενία που εντυπωσιάζουν τον κάθε επισκέπτη.

Οι κάτοικοι της Στεμνίτσας είναι πολύ φιλόξενοι και υποδέχονται πάντα τους επισκέπτες με θέρμη, φιλική διάθεση και προθυμία να «περπατήσουν» μαζί τους στα γραφικά δρομάκια. Το χωριό είναι ήρεμο, μέσα σε ένα μοναδικό φυσικό τοπίο και αποτελεί τον ιδανικό προορισμό για τον επισκέπτη της ορεινής Αρκαδίας, που θέλει να ζήσει μακριά από πολύβουα αστικά κέντρα.

Με την πλούσια παράδοση και τη σημαντική της ιστορία, η Στεμνίτσα αποτελεί μαζί με τη Δημητσάνα και τη Βυτίνα κεντρικό πόλο έλξης σε ολόκληρη την περιοχή του Μαινάλου. Από το χωριό μπορεί κανείς να επισκεφτεί το φαράγγι του Λούσιου και το βυζαντινό μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου, με τις αξιόλογες εικόνες του 14ου και 16ου αιώνα και με σημαντική βιβλιοθήκη, που είναι χτισμένο πάνω σε βράχο σε πανέμορφη τοποθεσία, όπως και τις πηγές των Αθανάτων, όπου σύμφωνα με τον Παυσανία, λούστηκε μικρός ο Δίας.