Tο νησί με το άπειρο κάλλος
Ένα από τα νησιά με τον πιο πλούσιο ιστορικό πλούτο, με απίστευτη φυσική ομορφιά, το νησί που φημίζεται για την αρχιτεκτονική του και την πρωτοτυπία της κυκλαδίτικης ομορφιάς του, που συνδυάζει γραφικότητα, γαστρονομία, λαϊκή τέχνη και παράδοση και όλα υπό το ζεστό φως και τη μαγευτική αύρα του Αιγαίου είναι η Σίφνος. Με όλο τον πλούτο που κρατά από την αρχαιότητα, τότε που το χρυσό και το ασήμι γέμιζε το υπέδαφός της έως και σήμερα με τη μορφή υψηλού επιπέδου τουριστικών υποδομών, αποτελεί εξαιρετική επιλογή για τις καλοκαιρινές διακοπές. Με την αναβαθμισμένη αισθητική της και το «Cycladic chic» ύφος της, με το χαμηλό προφίλ χωρίς εκκεντρικότητες και υπερβολές που γαληνεύει τον επισκέπτη, προσφέρει άπλετη χαλάρωση και ξεγνοιασιά.
Οι επισκέπτες με αρχαιολογικά ενδιαφέροντα θα βρουν τον παράδεισο τους στη Σίφνο, μιας και μπορούν να επισκεφτούν αρχαία μεταλλεία στις περιοχές του Αγίου Σώστη, του Αγίου Συλβέστρου, της Βορεινής, του Κάψαλου, του Ξερού, του Ξύλου, του Αγ. Ιωάννη, του Αποκοφτού. Το αργυρορυχείο στη θέση «Άγιος Σώστης» είναι το αρχαιότερο του κόσμου (η πρώιμη μεταλλευτική του δραστηριότητα ξεκίνησε από την πρώιμη εποχή του χαλκού, τέλη της 4ης χιλιετίας π. Χ.).
Το νησί στολίζεται από εβδομήντα έξι αρχαίους πύργους (6ου-3ου αι. π.Χ.), απόρροια του πλούτου του νησιού στην αρχαιότητα εξαιτίας του χρυσού, του ασημιού και του σιδήρου των σιφναϊκών μεταλλείων. Οι φρυκτωρίες αυτές απλώνονται σε όλη την έκταση του νησιού στην εντυπωσιακή αναλογία της περίπου μίας ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Οι αρχαίοι πύργοι της Σίφνου που χρησίμευαν είτε σαν αμυντικοί οικισμοί είτε ως σημεία επικοινωνίας με τους υπόλοιπους πύργους και τις 4 αρχαίες Ακροπόλεις του νησιού (μέσω σημάτων με κάτοπτρα ή με καπνό) ξαναζωντανεύουν τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια με αναβίωση της επικοινωνίας τους από εθελοντές την παραμονή του Αγίου Πνεύματος.
O καλά οργανωμένος, βραβευμένος και επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος του νησιού που απλώνεται στο πλάτωμα του λόφου του Αγίου Ανδρέα (ή Άη Ντριά για τους ντόπιους) σε έκταση δέκα χιλιάδων περίπου τετραγωνικών μέτρων αξίζει οπωσδήποτε να τον επισκεφθεί κανείς. Οι ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή έφεραν στο φως το ισχυρό μεγαλοπρεπές μυκηναϊκό τείχος της Ακρόπολης (13ου αι. π.Χ) και τον πυκνό πολεοδομικό ιστό που περιλαμβάνει, με το μεγάλο ιερό, τα οικοδομήματα, τους δρόμους, τα έργα διαχείρισης των ομβρίων υδάτων, καθώς και πληθώρα ποικίλων κινητών ευρημάτων. Η πλήρης ανάδυση της εντυπωσιακής αυτής Ακρόπολης ύστερα από τόσες χιλιάδες χρόνια έδειξε με τον πιο γλαφυρό τρόπο τη μεγαλοπρέπεια και ευρωστία του νησιού. Για τις αρχαιολογικές ανασκαφές και την ανάδειξη της Μυκηναϊκής Ακρόπολης στον λόφο του Αγίου Ανδρέα, η Ελλάδα βραβεύτηκε, το 2012, από τη Εuropa Nostra ως μοναδικό παράδειγμα ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Όσο δύσκολο κι αν είναι να το πιστέψει κανείς, στο νησί υπάρχουν συνολικά 227 εκκλησίες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν όλες οι εκκλησίες του Κάστρου, καθώς πολλές από αυτές και τα μοναστήρια έχουν χαρακτηριστεί ιστορικά μνημεία και έχουν τεράστιο ιστορικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Στα περισσότερα ξωκλήσια και μοναστήρια γίνονται τουλάχιστον μια φορά το χρόνο παραδοσιακά πανηγύρια με κοινά δείπνα που θυμίζουν την αρχαία «εστίαση» και τις πρωτοχρονιάτικες «αγάπες». Περιλαμβάνουν απαραίτητα την παραδοσιακή ρεβιθάδα και κρέας με μακαρόνια ή πατάτες, ή βακαλάο με πατάτες σαλάτα, κρασί, και παραδοσιακή μουσική βιολί και λαούτο. Η τοποθεσία στα δυτικά της Σίφνου με τη μαγευτική ομορφιά και με την εκκλησία της Παναγιάς Πουλάτης είναι περιοχή που προσελκύει φανατικούς οπαδούς της κολύμβησης στα βράχια της κι έχει κηρυχθεί με βασιλικό διάταγμα ως «τοπίο απείρου κάλλους».
Το πιο ξεχωριστό χωριό της Σίφνου είναι το Κάστρο, του οποίου η σημερινή μορφή του οικισμού αποτελεί δείγμα κάστρου ενετικής περιόδου. Είναι χτισμένο πάνω σε αρχαία πόλη, το «άστυ» που αναφέρει και ο Ηρόδοτος, και κατοικείται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, όντας ένα ανοιχτό μουσείο. Η πρώτη σειρά από τα συνεχόμενα διώροφα ή τριώροφα σπίτια αποτελεί το εξωτερικό μεσαιωνικό τείχος, όπου διέμενε η λαϊκή τάξη, ενώ στην εσωτερική σειρά, που βρίσκεται στο ψηλότερο μέρος του κάστρου, ζούσε η αριστοκρατική τάξη για να είναι περισσότερο ασφαλής από τις πειρατικές επιδρομές και λεηλασίες.
Ο επισκέπτης μπαίνει σήμερα στο Κάστρο από τις παλιές εισόδους-στοές, τις «λόζιες», τις οποίες άλλοτε ασφάλιζαν και προστάτευαν πολεμικοί πύργοι. Εκτός από την επίσκεψη στο χώρο του δίνεται και η ευκαιρία να κάνει επίσκεψη στον χρόνο αφού στη διαδρομή του θα δει από το αρχαίο τείχος της αρχαίας Ακρόπολης του Κάστρου, αρχαίες κολώνες και άλλα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη εντοιχισμένα στα κτίσματα, ρωμαϊκές σαρκοφάγους, ενετική ατμόσφαιρα και αρχιτεκτονική, βυζαντινές εκκλησίες. Στην είσοδο του χωριού, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το κοιμητήριο του Κάστρου και οι ναοί του Αγίου Στεφάνου και Αγίου Ιωάννη (1629), λειτούργησε η περίφημη Σχολή του Αγίου Τάφου (1687-1835), γνωστή και ως «Παιδευτήριον του Αρχιπελάγους».
Οι κεντρικοί οικισμοί της Σίφνου (Απολλωνίας και Αρτεμώνα και οι πέριξ αυτών) είναι κηρυγμένοι και προστατεύονται από το 1962 ως «χώροι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους», ενώ τα εξαιρετικής αισθητικής ανθρώπινα δημιουργήματα χαρακτηρίζονται από μέτρο και πλαστικότητα και δένουν αρμονικά με το φυσικό περιβάλλον. Κάποια από τα χαρακτηριστικά της σιφνέικης αρχιτεκτονικής είναι τα άσπρα σπίτια, οι επίπεδες οροφές, ώστε να συλλέγεται το πολύτιμο νερό της βροχής σε στέρνες, οι «φλάροι» (πήλινες καμινάδες στις ταράτσες), οι λιθόστρωτες αυλές και τα μονοπάτια με τους αρμούς, οι 40 ανεμόμυλοι, οι 70 περιστεριώνες, τα 237 μοναστήρια και ξωκλήσια και φυσικά τις 2500 χιλιόμετρα «ξερολιθιές» (αναβαθμίδες).
Επίσης, οι ξερολιθιές που υπάρχουν παντού στο νησί, χρησιμεύουν τόσο για να συγκρατούν το χώμα και το νερό της βροχής στα χωράφια όσο και για να διαχωρίζουν τις ιδιοκτησίες, και αποτελούν γιγαντιαία κατάθεση μόχθου χιλιάδων ανθρώπων επί αιώνες. Στις μέρες μας, σπουδαστές από την Αμερική και την Ευρώπη έρχονται να θαυμάσουν και να σπουδάσουν την κυκλαδίτικη και τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική στη Σίφνο.
Tα μονοπάτια, ένα μοναδικό δίκτυο διαδρομών 200 περίπου χιλιομέτρων, δημιουργήθηκαν για τις ανάγκες κυρίως της αγροτικής και κτηνοτροφικής ζωής και είχαν καθημερινή χρήση. Τα παλιότερα από αυτά έχουν ιστορία που αγγίζει την 3 χιλιετία π.Χ. Στις μέρες μας, συνεχίζουν να οδηγούν σε εκκλησίες, παραλίες, και υπέροχα τοπία και χρησιμοποιούνται από ντόπιους και ξένους πεζοπόρους. Μερικά από αυτά είναι λιθόστρωτα ή μαρμαρόστρωτα και άλλα χωμάτινα. Σε κάθε διαδρομή ο πεζοπόρος θα συναντήσει μοναστήρια και ξωκλήσια, μνημεία του λαϊκού πολιτισμού όπως πηγάδια, βρύσες, περιστεριώνες, θεμωνιές, αρχαίους πύργους, απομεινάρια ορυχείων, αλώνια, ασβεστοκάμινα, μύλους και χιλιάδες μέτρα ξερολιθιάς. Βότανα, κέδροι, χαμηλή βλάστηση και αγριολούλουδα, μερικά από τα οποία προστατευόμενα, έχουν κατατάξει τη Σίφνο ανάμεσα στους 13 βοτανικούς παραδείσους της Ελλάδας και συναντώνται σε κάθε διαδρομή.
Η «πετρογολέτα» της Χρυσοπηγής είναι βραχώδης νησίδα αποκομμένη από τη στεριά, και που συνδέεται με το νησί με μικρό γεφύρι. Επάνω βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοπηγής (1650), της πολιούχου της Σίφνου. Πολλοί θρύλοι είναι συνδεδεμένοι με το Μοναστήρι και την θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς. Είναι δικαίως το πιο πολυ-φωτογραφισμένο σημείο του νησιού και χαρακτηρισμένο με βασιλικό διάταγμα ως «τοπίο απείρου κάλλους». Εντυπωσιακό είναι και το πανηγύρι της Χρυσοπηγής, που γιορτάζει της Αναλήψεως, με το πλοίο της γραμμής να μεταφέρει την εικόνα της Παναγιάς από τις Καμάρες στον ιερό βράχο, προσελκύοντας εκατοντάδες ντόπιους και επισκέπτες και κάνοντάς το το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού και αξέχαστη ανάμνηση για όσους το έχουν παρακολουθήσει.
Η Σίφνος αποτελεί το προπύργιο της ανάπτυξης και διάδοσης της αγγειοπλαστικής στον Κυκλαδικό χώρο -και όχι μόνο. Τα πρώτα δείγματα αγγειοπλαστικής τέχνης χρονολογούνται από την Πρωτοκυκλαδική περίοδο (αγαλματίδια, διακοσμητικά και χρηστικά σκεύη) και από τότε συνεχίζεται αδιάκοπα η τέχνη αυτή. Η καλή ποιότητα του αργιλοχώματος και το μεράκι των ντόπιων μαστόρων έχουν κάνει τη Σίφνο ξακουστή για την ποιότητα των κεραμικών της. Στο νησί υπάρχουν αυτή τη στιγμή 19 αγγειοπλαστεία που οι επισκέπτες μπορούν να επισκεφθούν, να δουν τους αγγειοπλάστες να δημιουργούν και να αποκτήσουν χρηστικά η διακοσμητικά αντικείμενα.
Το νησί, που είναι η γενέτειρα πολλών μεγάλων μαγείρων, όπως ο Τσελεμεντές, και ο Μάρκου, έχει γευστικότατη κουζίνα με παραδοσιακά εδέσματα, όπως οι ρεβυθοκεφτέδες, η μανούρα, η μυζήθρα, τα αμπελοφάσουλα με σκορδαλιά, τα ρεβίθια στο φούρνο, η καπαροσαλάτα και το ψητό κρέας στο μαστέλο. Περιζήτητα, επίσης, είναι τα σιφναϊκα σπιτικά γλυκά, και βουτήματα όπως τα αμυγδαλωτά, τα μπουρέκια, το παστέλι, η μελόπιτα και οι κουλούρες. Στον Αρτεμώνα διοργανώνεται κάθε χρόνο στις αρχές του Σεπτέμβρη τριήμερο φεστιβάλ Κυκλαδίτικης Γαστρονομίας με συμμετοχές από όλα τα νησια των Κυκλάδων και όχι μόνο.