I
Τα θέατρα χτίζονταν για να φιλοξενήσουν έργα, που αρχικά ήταν στενά συνδεδεμένα με θρησκευτικά τελετουργικά. Στη συνέχεια εξελίχθηκαν ανεξάρτητα από τη θρησκεία, και έγιναν παραστάσεις με ηθοποιούς και χορό (όπου συνδύαζαν αφήγηση και χορό) με όλα τα χαρακτηριστικά μιας θεατρικής παραγωγής όπως την έχουμε σήμερα στο μυαλό μας, με σκηνοθεσία, σκηνικά, μηχανισμούς πάνω στη σκηνή και θεατρικό εξοπλισμό. Στη διάρκεια της εξέλιξής τους τα θέατρα απέκτησαν ένα κεντρικό ρόλο στη λειτουργία της πόλης-κράτους, και είχαν πολλαπλές προεκτάσεις, καθώς τα χρησιμοποιούσαν όχι μόνο για δραματικές και θρησκευτικές παραστάσεις, αλλά και για πολιτικούς σκοπούς που συνδέονταν με το θεσμό της Δημοκρατίας. Λέγεται πως ο αρχαίος Παυσανίας θεωρούσε το θέατρο ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά μιας ελληνικής πόλης, μαζί με την αγορά, το γυμνάσιο και τα κτήρια της δημόσιας διοίκησης, και ένα βασικό στοιχείο στην αναγνώριση την ελληνικότητας των πόλεων στην Ανατολή.
Αυτά είναι τα 10 πιο σημαντικά αρχαία ελληνικά θέατρα
1) Θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα
Στο ανατολικό κομμάτι της νότιας πλευράς της Ακρόπολης στέκουν τα επιβλητικά ερείπια αυτού του θεάτρου, ακριβώς βόρεια από το ιερό του Διονύσου. Τα πιο πολλά από τα ερείπια που έχουν διατηρηθεί ως σήμερα είναι μέρος της κατασκευής του θεάτρου του Λυκούργου, άρχοντα της Αθήνας, στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Το βασικό τμήμα πάντως του θεάτρου είναι της εποχής του 6ου αιώνα π.Χ.. Τότε ήταν που κατασκευάστηκε το αρχαϊκό Νεκροταφείο του Διονύσου, ενώ στο βόρειο τμήμα του σε ένα κυκλικό κομμάτι πραγματοποιούνταν οι θρησκευτικές παραστάσεις προς τιμή των θεών. Τις τελετές αυτές παρακολουθούσαν θεατές που κάθονταν στο λόφο, πάνω σε ξύλινα καθίσματα που τοποθετούνταν. Αυτή η κυκλική περιοχή διαμέτρου περίπου 25 μέτρων διαμόρφωσε την πρώτη «ορχήστρα», αυτού που στη συνέχεια θα γινόταν το θέατρο. Η τραγωδία γεννήθηκε από τον διθυραμβικό κυκλικό χορό των πιστών του Διονύσου. Το 86 π.Χ., στη διάρκεια της λεηλασίας της Αθήνας από τον Σύλλα, η σκηνή υπέστη σημαντική ζημιά, καθώς και ολόκληρο το θέατρο. Στα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ. επί βασιλείας του Αυτοκράτορα Νέρωνα, κατασκευάστηκε μια νέα σκηνή εντυπωσιακών διαστάσεων. Η ορχήστρα μετατράπηκε σε ημικύκλιο και στρώθηκε με μάρμαρο. Στα μέσα του 2ου ή 3ου αιώνα προστέθηκε το «λογείον» στην πρόσοψη του κτηρίου.
2) Θέατρο του Αμφιαρείου
Στο αρχαίο ιερό του μάντη Αμφιάραου, στον Ωρωπό Αττικής βρίσκεται το ομώνυμο θέατρο, όπου μουσικοί και δραματικοί διαγωνισμοί λάβαιναν χώρα κάθε τέσσερα χρόνια στο πλαίσιο των Μεγάλων Αμφιαρείων από το 332 π.Χ..
Μόνο ένα μικρό κομμάτι έχει επιζήσει από το κοίλον, μαζί με τους τοίχους των «παρόδων».
3) Θέατρο της Επιδαύρου
Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου χτίστηκε με πέτρα της περιοχής πάνω σε μια φυσική πλαγιά του όρους Κυνόρτιο, στο νοτιότερο σημείο του ιερού του Ασκληπιού, του θεού που είχε το ρόλο του θεραπευτή στην αρχαιότητα και το μεγαλύτερο θεραπευτικό κέντρο της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής εποχής. Στο θέατρο φιλοξενούνταν παραστάσεις μουσικής, δράματος και διαγωνισμών τραγουδιού, καθώς και αφήγηση ποιημάτων και θεαμάτων που που γίνονταν προς τιμή του Ασκληπιού.
Το θέατρο της Επιδαύρου θεωρείται το τελειότερο της αρχαιότητας χάρη στην αρμονία των αναλογιών του, τη συμμετρία των μερών του και την εξαιρετική ακουστική του. Η συμμετρία του και η ομορφιά του εκθειάζονται από τον Παυσανία, που αποδίδει το μνημείο στον Αργείο αρχιτέκτονα Πολύκλειτο.
Το θέατρο κατασκευάστηκε σύμφωνα με ένα ενιαίο σχέδιο που διέπονταν από μαθηματικές αρχές επηρεασμένες από την Πυθαγόρεια φιλοσοφία. Πιο συγκεκριμένα, το συνολικό σχέδιο βασίζεται σε ένα πεντάγωνο στο κέντρο της ορχήστρας, γύρω από το οποίο απλώνεται το κοίλον. Για τους Πυθαγόρειους, αυτό το γεωμετρικό σχήμα εξέφραζε την αρμονία των μερών του συνόλου.
Η χωρητικότητα του θεάτρου υπολογίζεται περίπου στους 13.000-14.000 θεατές.
4) Θέατρο της Μεγαλόπολης
Το αρχαίο θέατρο της Μεγαλόπολης, με τη μεγαλύτερη χωρητικότητα στην Ελλάδα σύμφωνα με τον Παυσανία (Παυσ. 8,32,1), είχε σχεδιαστεί για μεγάλο αριθμό θεατών (17.000-21.000 θεατές). Τοποθετημένο στην αριστερή όχθη του ποταμού Ελισσώνα, σε ένα τοπίο μαγευτικής φυσικής ομορφιάς, απέχει λιγότερο από 2 χλμ. από τη Μεγαλόπολη. Το θέατρο κατασκευάστηκε περί το 370 π.Χ. και χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο για παραστάσεις αρχαίου δράματος, αλλά για να συγκεντρώνονται οι αντιπρόσωποι των ανθρώπων της Μεγαλόπολης και της Αρκαδικής Ομοσπονδίας, καθώς και γιορτές που συνδέονταν με τη λατρεία που γινόταν Παν-Αρκαδικά στο Λύκαιο Δία.
Το θέατρο κατασκευάστηκε χρησιμοποιώντας τη φυσική πλαγιά του λόφου. Η ημικυκλική ορχήστρα είχε 30 μέτρα διάμετρο, ενώ το κοίλον, με μέγιστη διάμετρο περίπου 130 μέτρα, ήταν χωρισμένο σε τρία κομμάτια. To προστώο του Θερσίλειου (Βουλευτηρίου), χτισμένο στη νότια πλευρά του θεάτρου, λειτουργούσε ως το φόντο της σκηνής που «έβλεπε» στο κοίλον, μια μοναδική καινοτομία στην αρχιτεκτονική των θεάτρων που αποτελούν μέρος του ιστού της πόλης. Αρχικά υπήρχε μια κινητή ξύλινη σκηνή που απομακρυνόταν και αποθηκευόταν στη σκηνοθήκη που είχε κατασκεαστεί στη δυτική πάροδο. Το πέτρινο προσκήνιο, το θεμέλιο του οποίου διατηρείται ως και σήμερα, χτίστηκε στη ρωμαϊκή περίοδο.
5) Θέατρο του Άργους
Θεμελιωμένο στο νοτιοανατολικό σημείο του λόφου της Λάρισας τον 3ο π.Χ. αιώνα, το θέατρο του Άργους φιλοξενούσε μουσικούς διαγωνισμούς και διαγωνισμούς δράματος των Νεμέων Αγώνων προς τιμή της Ήρας, καθώς και συγκεντρώσεις με έντονο πολιτικό χαρακτήρα. Οι ακαδημαϊκοί εκτιμούν τη χωρητικότητα του θεάτρου στους περίπου 20.000 θεατές. Το κοίλον του μνημείου, με 82 σειρές καθισμάτων, χωρίζεται από πέντε σκάλες που απλώνονται σε τέσσερις σφηνοειδείς κερκίδες. Δύο είσοδοι, η βόρεια και νότια πάροδος, διευκόλυναν την πρόσβαση στην ορχήστρα.
6) Θέατρο των Δελφών
Το θέατρο των Δελφών είναι το μεγαλύτερο κτήριο στην περίμετρο του ιερού του Απόλλωνα, τοποθετημένο στη βορειοδυτική γωνία του, πολύ κοντά στο ναό του θεού στο κέντρο αυτό της λατρείας. Χτίστηκε το 2ο π.Χ. αιώνα, αν και η περιοχή του κοίλου πρέπει να προϋπήρχε, για τους μουσικούς διαγωνισμούς που αποτελούσαν μέρος των Αγώνων προς τιμή της Πυθίας. Μια επιγραφή αναφέρει ότι το θέατρο απέκτησε τη μορφή του σα μνημείο περί το 160 π.Χ., με χρηματοδότηση από τον Ευμένη τον Β΄ της Περγάμου. Η τελική μορφή του θεάτρου χρονολογείται στον 1ο π.Χ. αιώνα, ενώ πολλές μετατροπές και επιδιορθώσεις πραγματοποιήθηκαν στο τέλος της ρωμαϊκής περιόδου.
Στη ρωμαϊκή περίοδο, η πρόσοψη στο προσκήνιο διακοσμήθηκε με μια ανάγλυφη μαρμάρινη ζωοφόρο που απεικόνιζε σκηνές από τους Άθλους του Ηρακλή. Δεκάδες επιγραφές προς τιμή της απελευθέρωσης των σκλάβων και έργων της Δελφικής Αμφικτυονίας χαράχθηκαν στους πέτρινους τοίχους στο ανατολικό κομμάτι, δείχνοντας έτσι το δημόσιο και πολιτικό συμβολισμό του μνημείου.
7) Θέατρο της Ερέτριας
Το θέατρο της Ερέτριας βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της πόλης, ανάμεσα στη δυτική πύλη, το στάδιο και το άνω γυμνάσιο, ενώ ο ναός του Διονύσου βρίσκεται στο νοτιοδυτικό του άκρο.
Η παρούσα μορφή του μνημείου περιλαμβάνει στοιχεία από τις τρεις φάσεις του κτηρίου, σύμφωνα με στοιχεία της πρόσφατης ανασκαφής. Είναι από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα θεάτρων της ελληνιστικής περιόδου, του οποίου η αρχική μορφή δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τις αναδομήσεις που έγιναν στη ρωμαϊκή εποχή.
Μετά την καταστροφή της Ερέτριας από τους Ρωμαίους το 198 π.Χ., το θέατρο ανακατασκευάστηκε από χαμηλότερης ποιότητας υλικά με την προσθήκη δύο παράπλευρων κτισμάτων, και πιθανότητα μετατράπηκε σε αρένα για κοσμικά θεάματα.
8) Το Α΄ Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας
Το Α΄ Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας, ένα από τα πιο μεγάλα και σημαντικά θέατρα της Ελλάδας, κατασκευάστηκε στη νότια πλευρά του λόφου Φρούριο, στο οποίο βρισκόταν η οχυρωμένη ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Το θέατρο χτίστηκε στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα. Κατά τους πρώτους αιώνες λειτουργίας του, εκτός από θεατρικά δρώμενα, χρησιμοποιήθηκε επίσης για συνεδριάσεις του ανώτατου διοικητικού σώματος της περιοχής, της Ομοσπονδίας των Θεσσαλών. Στο τέλος του 1ου π.Χ. αιώνα, μετατράπηκε σε ρωμαϊκή αρένα και συνέχισε να λειτουργεί με αυτή τη μορφή μέχρι το τέλος του 3ου αιώνα μ.Χ.. Το θέατρο είναι ένα τεράστιο μνημείο, κατασκευασμένο σχεδόν εξολοκλήρου από μάρμαρο με πλούσια ανάγλυφη διασκόμηση.
9) Θέατρο της Δήλου
Το θέατρο της Δήλου κατασκευάστηκε από τους Δήλιους με χρήματα από το ταμείο του ναού του Απόλλωνα, με μάρμαρο από ένα γειτονικό λατομείο και πέτρα της περιοχής, καθώς και μάρμαρο που εισαγόταν από την Πάρο και την Τήνο. Η κατασκευή του θεάτρου ξεκίνησε περί τα 310 π.Χ. και ολοκληρώθηκε περίπου 70 χρόνια αργότερα, περί το 240 π.Χ.. Το θέατρο εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά την καταστροφή του 88 π.Χ..
Νοτιοδυτικά του θεάτρου διατηρούνται τα ερείπια βωμών και ιερών αφιερωμένων στην Άρτεμη – Εκάτη, τον Απόλλωνα, το Διόνυσο, τον Ερμή και τον Πάνα.
10) Θέατρο της Μήλου
Το αρχαίο θέατρο της Μήλου στις Κυκλάδες είναι τοποθετημένο στην πλαγιά του λόφου πάνω από τον οποίο εκτείνεται η αρχαία πόλη, σε μια εντυπωσιακή περιοχή δεσπόζοντας πάνω από το λιμάνι της Μήλου. Πρόσφατες ανασκαφές έφεραν στο φως την ορχήστρα και μέρος του κοίλου, τη σκηνή και τη δυτική πάροδο. Το κοίλο, κατασκευασμένο στη φυσική πλαγιά του λόφου, έχει το σύνηθες σχήμα πετάλου που έχουν τα ελληνικά θέατρα. Επτά σφηνοειδείς κερκίδες με μέχρι 9 σειρές λευκών μαρμάρινων καθισμάτων διατηρούνται. Κάθε σειρά περιέχει τέσσερα με πέντε καθίσματα. Η ορχήστρα βρίσκεται περίπου 1,70 μ. κάτω από το επίπεδο του κύκλου, προκειμένου να χρησιμεύσει ως αρένα. Ο κατακόρυφος βράχος ανάμεσα στην αρένα και τον κύκλο στηριζόταν με μαρμάρινες πλάκες. Από το κτίσμα της σκηνής, μέρος της σκηνής και του προσκήνιου διατηρείται, καθώς και διάσπαρτα αρχιτεκτονικά τμήματα.
Το διατηρητέο κομμάτι του αρχαίου θεάτρου της Μήλου χρονολογείται από τη ρωμαϊκή περίοδο, αν και μπορεί αρχικά να είχε κατασκευαστεί στην ελληνιστική περίοδο. Πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία του κτίσματος της σκηνής είναι παρόμοια με αυτά θεάτρων της Μικράς Ασίας.
[:]
