Ο Ιωάννης Συκουτρής, γεννημένος σαν σήμερα στη Σμύρνη το 1901, υπήρξε μια από τις πιο χαρισματικές μορφές των ελληνικών γραμμάτων στις αρχές του 20ού αιώνα. Από μικρό παιδί έδειξε ασυνήθιστη πνευματική ωριμότητα και βαθιά αγάπη για την αρχαία ελληνική γραμματεία. Μεγαλωμένος σε μια οικογένεια φτωχή αλλά με ισχυρές αξίες, φοίτησε στην Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης, όπου ξεχώρισε αμέσως για την αφοσίωση, την οξύνοια και τη γλωσσική του δεξιοτεχνία. Η καταστροφή της Σμύρνης το 1922 θα άλλαζε για πάντα τον κόσμο του, όμως η πίστη του στη δύναμη της παιδείας δεν κλονίστηκε ποτέ.
Μεταβαίνοντας στην Αθήνα, σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από όπου αποφοίτησε με εξαιρετικές επιδόσεις. Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου ήταν μια χώρα σε αναζήτηση ταυτότητας, αλλά και μια εποχή όπου ο κλασικός λόγος αναζητούσε νέους εκφραστές. Ο Συκουτρής ανήκε ακριβώς σε αυτή τη γενιά που επιδίωξε να φέρει την αρχαία ελληνική σκέψη στο παρόν, όχι ως μουσειακό έκθεμα, αλλά ως ζωντανό εργαλείο φιλοσοφίας και στοχασμού.
Με υποτροφίες και επιμονή, συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία, σε πανεπιστήμια όπως της Λειψίας και του Βερολίνου, όπου ήρθε σε επαφή με κορυφαίους φιλολόγους και τα πιο σύγχρονα ευρωπαϊκά φιλολογικά ρεύματα. Εκεί διαμορφώθηκε το κριτικό του βλέμμα, ο σεβασμός του στη φιλολογική ακρίβεια και ο στόχος να ανανεώσει το ελληνικό ακαδημαϊκό περιβάλλον, που συχνά έμενε εγκλωβισμένο σε στείρα τυπολατρία.
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, δίδαξε στο Αρσάκειο και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου η διδασκαλία του έγινε γρήγορα σημείο αναφοράς. Δεν ήταν ο τυπικός πανεπιστημιακός καθηγητής· ήταν ένας εμπνευσμένος δάσκαλος, που μεταμόρφωνε την αίθουσα σε εργαστήριο σκέψης. Οι φοιτητές του θυμούνταν το πάθος, τη ζωντάνια και τον τρόπο που έκανε τα αρχαία ελληνικά να μοιάζουν σύγχρονα, σαν κείμενα που ακόμη προκαλούσαν, συγκινούσαν και ανέτρεπαν βεβαιότητες.
Το έργο που τον καθιέρωσε στην πνευματική ιστορία της χώρας ήταν η συμβολή του στην «Ελληνική Βιβλιοθήκη» της Ακαδημίας Αθηνών, μια σειρά που στόχευε στη σύγχρονη, επιστημονικά τεκμηριωμένη και γλωσσικά προσιτή έκδοση των αρχαίων ελληνικών κειμένων. Το 1934 εξέδωσε το «Συμπόσιον» του Πλάτωνος, ίσως την πιο τολμηρή του εργασία. Η μετάφραση και οι σχολιασμοί του έφεραν στην Ελλάδα μια φρέσκια, θαρραλέα ανάγνωση του πλατωνικού έργου, προκαλώντας παράλληλα έντονες αντιδράσεις σε ένα συντηρητικό κομμάτι της κοινωνίας.
Παρά την πολεμική που δέχτηκε, το έργο του γνώρισε αναγνώριση από τους κορυφαίους φιλολόγους της εποχής. Η γραφή του ξεχώριζε για τη διαύγεια, το μέτρο και την επιστημονική συνέπεια, αλλά και για εκείνη την ποιητική χρήση της γλώσσας που μόνο οι βαθιά καλλιεργημένοι διαθέτουν. Λίγο πριν το τέλος της ζωής του, ολοκλήρωσε την έκδοση της «Ποιητικής» του Αριστοτέλη, η οποία κυκλοφόρησε το 1937 και αποτελεί μέχρι σήμερα μια από τις πιο σημαντικές ελληνικές εκδόσεις του έργου.
Ο Συκουτρής υπήρξε άνθρωπος με ιδιαίτερη ευαισθησία, κρίση και στοχαστική διάθεση. Σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές του φράσεις, έγραφε:
«Η ζωή ενός ηρωικού ανθρώπου δεν μπορεί παρά να είναι σύντομος… πάντα λίγα θα ’ναι τα χρόνια για την πλησμονή της ζωτικότητάς του.»
Η αποστροφή αυτή μοιάζει σαν να προμηνύει τη δική του πορεία.
Το 1937, σε ηλικία μόλις 36 ετών, ο Συκουτρής έδωσε τέλος στη ζωή του. Η πράξη του αυτή παραμένει μέχρι σήμερα σημείο συζητήσεων, όμως εκείνο που δεν χωρά αμφισβήτηση είναι ο αντίκτυπος που άφησε πίσω του. Η υπερευαισθησία, η αίσθηση καθήκοντος και το βάρος που σήκωνε ως πνευματικός άνθρωπος σε μια ταραγμένη εποχή, φαίνεται πως συνέβαλαν στην τραγική του απόφαση.
Η κληρονομιά που άφησε, ωστόσο, είναι βαθιά και διαχρονική. Το έργο του ανανέωσε τις κλασικές σπουδές στην Ελλάδα και άνοιξε δρόμους που ακόμη σήμερα θεωρούνται πρωτοποριακοί. Ο Συκουτρής έδειξε ότι η αρχαία ελληνική γραμματεία μπορεί να είναι ταυτόχρονα πιστή στο παρελθόν και ζωντανή στο παρόν· ότι ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να είναι θαρραλέος· και ότι η αναζήτηση της αλήθειας είναι μια πράξη σχεδόν ηθική.
Σαν σήμερα γεννήθηκε ένας νους που έλαμψε γρήγορα και έντονα, αφήνοντας πίσω του έργο που συνεχίζει να εμπνέει. Ένας φιλόλογος που δεν περιορίστηκε σε όσα παρέλαβε, αλλά αναζήτησε με πάθος τι μπορεί να προσφέρει στον κόσμο — κι αυτό ακριβώς τον κάνει ακόμη σημαντικό.
